WARMTEPOMPEN  
Install Magazine 1002 – februari 2025

Door Matthias Vanheerentals

Verwarming gebouwen Keerdoksite komt uit rioolwater

De Keerdoksite in Mechelen is in volle ontwikkeling als een nieuwe, duurzame stadswijk met woon- en kantooreenheden en handelszaken. De nodige infrastructuur wordt geïnstalleerd om de gebouwen duurzaam te verwarmen, zonder fossiele energie. Riothermie, ofwel warmte uit rioolwater, speelt hierin de hoofdrol en wordt aangevuld door geothermie, ofwel warmte uit de grond. Het samenspel van beide technieken op deze schaal is uniek in Europa. Zodra de gebouwen van de twee projecten die momenteel worden gebouwd (D’Île Malines en DOK+) in gebruik zijn, zal de energie voor de verwarming gewonnen worden uit rioolwater.

Warmtevraag

In totaal gaat het over een warmtevraag voor 358 woningen, kantoor- en horecaruimtes, want ook het toekomstige project Keerdokpark kan later nog aankoppelen. Als primaire warmtebron voor de Keerdoksite is riothermie een duurzame, makkelijk inzetbare en financieel interessante keuze. Het is ook een stabiele warmtebron, want er stroomt altijd afvalwater door de collector. Om ook in ongunstige omstandigheden, bij bijvoorbeeld smeltende sneeuw, als de temperatuur in de riolering een duik neemt, aan de warmtevraag te kunnen voldoen, wordt de combinatie gemaakt met geothermie.

Geothermische boringen

Onder het Rode-Kruisplein en onder de nieuwbouwprojecten werden hiervoor geothermische boringen aangelegd. De geothermie laat bovendien toe dat er in de warmere zomermaanden passieve koeling kan worden geleverd aan de bewoners zodat de bodem opnieuw opwarmt. Door de synergie van de twee warmtebronnen wordt in feite een ondergrondse warmtebatterij gecreëerd en kan de site het ganse jaar door voorzien worden van 100% groene warmte. Projectontwikkelaar Noven is bij het project betrokken. “We willen zoveel mogelijk gebouwen in België van duurzame verwarming en koeling voorzien en de klanten hierbij zoveel mogelijk ontzorgen,” zegt Jeroen Rabaey, CEO van Noven. “We zijn erg dankbaar voor het vertrouwen van Aquafin, de stad en de projectpartners Global Estate Group, DCA, Kairos-Montréal, Vanderstraeten, ION en NEW. Dit soort projecten hebben we nog veel meer nodig.”

Restwarmte van douches en meer

Riothermie is een innovatieve techniek die in Vlaanderen nog niet veel wordt toegepast. Voor rioolwaterzuiveraar Aquafin is dit de derde toepassing, na het eigen kantoor in Aartselaar en het nieuwe zwembad in Sint-Niklaas. Mechelen heeft wel de primeur voor de toepassing in een project met ook wooneenheden. “Bij riothermie gebruiken we de warmte in het rioolwater, afkomstig van douches, wasmachines, vaatwassers, … als energiebron om een lokaal warmtenet te voeden,” legt Maarten Raemdonck, manager Innovatie bij Aquafin uit. “We plaatsen een warmtewisselaar in de rioolbuis om warmte te onttrekken aan het rioolwater en zo een warmtedrager op de gewenste temperatuur te brengen. De warmtedrager wordt vervolgens aangeboden aan een warmtepomp in het gebouw.”

Warmtenet

De warmte wordt uitgewisseld via een warmtenet. “Via de warmtewisselaar in de riothermie leggen we dan een warmtenet dat dan de verschillende projecten met elkaar gaat verbinden tot aan één centrale stookplaats in ieder gebouw”, zegt Jeroen Rabaey. “Het vermogen dat we met riothermie kunnen leveren is doorheen het jaar een enorm volume aan warmte. Maar voor piek- of vorstmomenten is dat niet voldoende. Daarom hebben we ervoor gekozen om dat aan te vullen met opslag in geothermische velden. Die gaan ervoor zorgen dat als we in de winter een piekvraag hebben van warmte, we die mee kunnen dekken door de geothermie.”

Energie-installatie

Ieder gebouw heeft een energie-installatie. Die is verbonden met de geothermie en riothermie. “We gaan centraal verwarming, sanitair warm water en koeling opwekken”, zegt Jeroen Rabaey. “Die wordt door middel van buizen door het gebouw rond gecirculeerd. En daar kan iedere bewoner warmte en koeling van opnemen, zoals je vroeger gas afnam. Het systeem is fossielvrij en efficiënt. Het is niet genoeg om enkel naar warmtepompen te gaan, je moet die ook efficiënt laten draaien. We voorzien ook additioneel comfort en gaan as a service werken. Niet elke bewoner moet instaan voor zijn eigen onderhoud. Wij doen dat voor hen. Iedereen krijgt er passieve koeling bij. Dat is belangrijk door de opwarming en de zeer sterk geïsoleerde woonunits. Koeling wordt meer en meer essentieel en dus mag het niet duurder worden voor de eindklant. Het moet betaalbaar zijn. We hanteren het laagste elektriciteitstarief.”

Samenwerking

Noven raakte drie jaar geleden betrokken bij het project. Al snel zagen ze dat er een gedragen wil was, zowel bij de projectontwikkelaars als bij de stad Mechelen, om het project te realiseren. “De projectontwikkelaars waren heel enthousiast om er in mee te stappen”, zegt Jeroen Rabaey. “Ook vanuit de stad Mechelen was er een groot draagvlak om dat project mee mogelijk te maken. Dat is essentieel. We willen met Noven gebouwen duurzamer maken. We zien die noodzaak. We moeten ze fossielvrij krijgen en op een efficiënte manier gaan verwarmen en koelen. Het is belangrijk dat een professionele uitbater van warmtepompinstallaties die warmte gaat verkopen als een dienst. “Het is niet de bedoeling dat Vereniging van Mede-Eigenaars (VME’s) dergelijke complexe installaties gaan beheren.”

www.dok-mechelen.be